امسال نیز همچون سال های گذشته، زمان پایان ماه رمضان و عید فطر، یکی از دو عید مهم مان، در روزهای متفاوتی در کشورهای مختلف گرامی داشته می شود

حتی در دنیای ما فارسی زبانان، در حالی که افغان ها در حال جشن گرفتن عید فطرند، مردم تاجیکستان آخرین روز ماه رمضان را می گذرانند و در ایران طبق معمول، مردم به انتظار نشسته اند تا مراجع مذهبی و دولتی از دیده شدن هلال ماه نو خبر دهند

موضوع اختلاف بر سر اعلام زمان عید فطر که در همه کشورهای اسلامی روز تعطیل ملی است، پرسش های بسیاری میان مردم بر انگیخته و از آنجا که مشخص شدن زمان این عید به پدیده نجومی بیرون آمدن ماه از زیر سایه زمین ( محاق ) وابسته است، بسیاری این سؤال را مطرح می کنند، که در این روزگار که بشر قادر به سیاحت در فضاست و کوچکترین حرکت اجرام آسمانی و تحولات کیهانی را از سال ها قبل با دقت بسیار بالا، منجمان برجسته کشورمان محاسبه و پیش بینی می کند، آیا نمی توان با محاسبه دقیق، زمان فرارسیدن عید فطر را از پیش در تقویم ها مشخص ساخت و تکلیف من و شما را برای برنامه ریزی هایی که بر اساس این روز تعطیل ملی انجام می دهیم، معلوم کرد

آقای دکتر ایرج ملک پور از مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران که بیش از ربع قرن مسئولیت رسمی محاسبه و تعیین اوقات شرعی و مناسبت های زمانی را در تقویم ما به عهده داشته است، می گوید که ایرانیان بر اساس مدارک تاریخی که به دست آمده از چهارهزار سال پیش توانایی محاسبه دقیق زمان آغاز و پایان ماه ها را داشته اند و اکنون نیز می توانند بدقت زمان خروج ماه از محاق را از لحاظ نجومی محاسبه و اعلام کنند

اما آقای فاضل میلانی که نمایندگی آقای سیستانی را در لندن عهده دار است، می گوید مشکلی که بر سر تعیین زمان عید فطر پیش می آید ناشی از اختلاف نظر میان فقها و مراجع دینی است ؟!! نه بر سر ابزار و شیوه علمی تشخیص این زمان

به گفته آقای میلانی، اختلاف در این زمینه بر سر دو پدیده موسوم به تولد ماه و رؤیت ماه است

تولد ماه به معنای لحظه ای است که ماه از محاق خارج می شود و رؤیت ماه زمانی است که ماهی که از محاق بیرون آمده عملاً قابل رؤیت، یعنی دیده شدن باشد

ار تولد تا رؤیت ماه معمولاً دوازده تا چهارده ساعت به طول می انجامد

آقای میلانی می گوید که برخی از فقها، بویژه فقهای اهل سنت هنگامی که از تولد ماه نو اطلاع حاصل می کنند، پایان ماه رمضان و فرارسیدن عید فطر را اعلام می کنند، در حالی که اکثریت قریب به اتفاق فقهای شیعه زمان رؤیت ماه نو را هنگام فرارسیدن عید فطر می دانند

به گفته آقای میلانی، فقهای شیعه در عین حال بر سر اینکه رؤیت ماه نو در هر نقطه برای چه حوزه جغرافیایی معتبر است اختلاف دارند. به باور برخی از آنان همین که افراد معتبر در جایی دیده شدن ماه نو را شهادت دهند، در همه جا عید فطر اعلام می شود، در حالی که برخی دیگر معتقدند که دیده شدن ماه نو در هر منطقه تنها برای آن منطقه و نواحی نزدیک به آن اعتبار دارد

همچنین بنا به گفته آقای محمد حسن احمدی فقیه (یزدی)، برخی معتقدند که مساله رؤیت هلال، امری آسمانی است نه زمینی، از این رو اگر در نقطه ای از کره زمین ماه رؤیت شد، این رؤیت برای همگان معتبر است. در پاسخ این نظر آقای احمدی معتقد است که این عده تنها به دلیل عقلی تمسک کرده اند و مشاهدات عینی را کنار گذاشته اند و به همین جهت این نظر خلاف واقع است. چون فرض ما آن است که زمینی وجود دارد و جهت رؤیت نیمی از کره زمین خلاف نیمه دیگر است. در واقع رؤیت هلال تابع وجود افق افرادی است که روی زمین زندگی می کنند و یا صرف نظر از افق های زمین، موضوع رؤیت برای افرادی که افق های مختلف دارند، مفهومی ندارد. بنابراین نمی توان تنها خروج ماه از محاق را مستند برای رؤیت هلال نسبت به تمامی افراد روی زمین قرار داد. بر همین اساس با ابزارهایی از قبیل ماهواره که در فضایی خارج از افق زمین هستند، نمی توان برای تمام مناطق زمین حتی افراد واقع در نیمکره، مقام حکم به رؤیت هلال داد. بر این اساس در خصوص رؤیت هلال، مسایل دیگری غیر از خروج از محاق نیز دخیل هستند؛ از آن جمله در مسایل فلکی و نجومی افق وجود دارد و در نظر گرفتن آن ضروری است

این اختلاف نظر، همه ساله اعلام زمان عید فطر را در کشورمان دچار معما و سردرگمی می کند

اینکه در کشورمان ایران، آقای خامنه ای، هم در جایگاه مرجعیت دینی قرار گرفته و هم مرجع سیاسی است، باعث شده است که وی تصمیم گیرنده نهایی در مورد زمان فرارسیدن عید فطر باشد و این در حالی است که دیگر مراجع شیعه در خارج یا داخل ایران ممکن است با نظر وی در مورد تعیین زمان عید فطر هم عقیده نباشند و این موضوع برای مردم سردرگمی های اعتقادی نیز ایجاد می کند

در این میان، این پرسش نیز مطرح می شود که چرا در کشورهای سنی مذهب که موضوع رؤیت ماه را کنار گذاشته و پدیده نجومی تولد ماه را مبنا قرار داده اند [ که برای تمامی کره زمین در یک لحظه رخ می دهد ]، باز هم عید فطر در زمان های مختلف اعلام می شود

آقای دکتر ایرج ملک پور معتقد است که کشورهای عربی و بویژه عربستان سعودی که برای مسلمانان سنی مذهب به نوعی مبنا و مرجع محسوب می شود، محاسبات نجومی برای تشخیص آغاز ماه نو را بدرستی و دقت صورت نمی دهند

وی می گوید که در سال 1355 گروهی از کارشناسان از سوی دربار عربستان سعودی به ایران آمدند تا بررسی کنند که چرا ایران در تقویم قمری از عربستان سعودی پیروی نمی کند و هنگامی که این کارشناسان به دستور دربار ایران با کارشناسان ایرانی نشستی در گروه ریاضی دانشکده علوم دانشگاه تهران برگزار کردند، برایشان مشخص شد که تقویم قمری ایرانی از تقویم قمری عربستان سعودی درست تر و دقیقتر است

آقای میلانی نیز می گوید که نهادی به عنوان رابطة العالم الاسلامی که در شهر مکه در عربستان سعودی استقرار دارد، زمانی نمایندگان همه کشورهای اسلامی را گردهم آورد و در این گردهمایی تصمیم گرفته شد که از آن پس عید فطر در همه این کشورها همزمان اعلام شود، اما باز هم در سال های بعد هر کشوری برای خودش زمان جداگانه ای را به عنوان عید فطر اعلام کرد و سرانجام با گذشت هیجده سال از زمان تصمیمی که در گردهمایی مکه گرفته شد، این تصمیم بی سرانجام ماند و بنابر این شد که هر کشور به تشخیص خودش عمل کند

به عنوان آخرین نکته اینکه، امسال در ایران [ البته حقیقتاً نه فقط در ایران، بلکه برای کل جهان ] از لحاظ نجومی عید فطر، یکی از دو عید بزرگمان، روز پنجشنبه 12 آبان ماه ( مطابق با 3 نوامبر ) است، ولی از لحاظ فقهی باید منتظر ! بنشینیم